Tiɣuri g ungal n «Tayri d Tmagit» n umaru Ɛbdellah El mancuri


Ɛbdellah el mancuri d Azrawi d amsengal, mmis n arif, izaddaɣ gi tanja, irur g 1963, zi ixsi «lbac» issarmd ixf ins s ixf ines, d amaru yudf amdal n tira wami d issufɣ amud s tmaziɣt «imṭṭawn tamja» g usuggas n 2006, zi ssin «amya ig urjiɣ cukri» g usuggas n 2008, d asfru s tmaziɣt g usuggas n 2009 «jgegger ar ujenna», d ijn ungal g usuggas n 2011 «taqesiret ɣar tfawt n taziri»,  ameggaru mn yuri, dwa jar ifasin nnɣ, a ǧs nujjɣ, ungal n «tayri d tmagit». zgs anig ijjn tsajjit x ungaln nidni, i g ssiwrn ra d ninṯnin x tamagit, zgs «lmureski» n ḥassan awrid, «samarqand» n amine maɛluf, «Ɛazrayl» n yusf zidan, «kuffut tabarxant» n lḥajji jabir, d «numidya» n tarik bkkari.

D amezgaru adffar ma nxbc g tzimmara, ixssa a nig ijn tɣurit i wɣambub n ungal, i d ɣanɣ yucn ijn tawllaft x ungal, amux nssn, mani ma ijja ci udlis, tiri ɣrs aɣmbub d tadffart, maca tzmmara ɣars tnayn udmawn, ijjn s tmaziɣt ijjn s taεrabt, x manaya ntaf tizmara tetwari s tnayn tutlayn, ict s tmaziɣt ict s taɛrabt, itjja wnni ɣ tyaɣrn, ad ixdar tutlayt nni ig rzzu, maca wnni qqarn d muxyus a zgs n tiɣar s nayn, adlis yaɣrb xs aklu d awraɣ, d ci n tsaɣnutin fsusnt, s waday ins ci n um-etn s ubarkan, n 3 N isegdan «tamasiḥit - tayahudit - islam» a darɛ ntaf ism n umaru, «Ɛbdellah lmancuri», g jar u jar ntaf ism n udlis «tayri d tmagit», zi ssin mani tadf udlis a «ungal».

Zg azwel ntaf aqanɣ zdat n tnaynin wawarn (tayri + tamagit), xmi ntsra tayri, axmim nna itraḥ a marra ungaln, d umigen d ttinfas n tayri, i d itasn a lbal nnɣ mara mara, ra d iman itraḥ itxmmam g xembar d tarzzi ra d ibddiyen nnɣ, maca xmi ntraḥ a tmagit, itawyanɣ a imnɣiyen ijjan jar n tiɣrmawin, taskla, ra d tutlayt, d manaya i ɣa daɣ ijjn zddat iseqsiyana ina: ma tayri ɣars tamagit? ma nzimmar i nbd a nkkar ag tayri, maca a nahdm aɛffar i dn ag tmagit?.

Ifɣd udlis a z tfsarn N sliki axawayn -Tanja- asufɣ amezgaru g usuggas Ɣuct 2014, yarzm umaru adlis ins s ijn ugezzum zg ungal n «Ɛumar lmaddam» iqqar ǧs: ibedd ɣar yict n tmeddit xef yijn ubadu ...» ar ɣa uneggar wawar «ataɣ ad ttuɣ Nunja!» zi ssin ntaf g tasna ws 2 ijn wawar zi udlis  n ibn ḥazm anndalusi - tawq lḥamam: «Ḥemri teǧa ddenya d ɛeddu d tɣufi d axiyyeq. Ujjennet d taddart usqiccem d rehna zi min iǧan d aɛeffan, atafi nenna aɣimi ag umexsu d Ḥemri d tazdugi mig ur iǧi uxeyyeq».

Yarzm umaru tungalt ines s ijjn uxayyeq (Tamdint ira iffeɣ zzages uzgen imezdaɣ ɛrayn. Ira ur dages iqqimen ɣir ci n iwdan traḥen tasend, ggʷjen x wayawya) uxa itkimmar tagettumt tamzwarut s ijjn tɣufi (amya ira teǧa Ṭanja ... amya ira teǧa wami ira neqqar as: (ad cem iccar aṛebbi a Ṭanja), maca ruxa ixessa ad as nini: (ad cem ixwa aṛebbi a Ṭanja).

Ibda umaru itεawd mn ɣa yemsarn «Inxeḏ̣f d idir zeg ides d min ira itarja», ntaf da awrik tamzwarut tnnexdf x walu, x ci terja ira tmunistyat, uxa igga ad inexdf maca ad iɣrb xs. anexdef-a wanita a tnaf g mara tesnatn d izragn d g ungala, zi ssin ntaf g p:8 iqqar umaru: «ḥuma ad yarzu  ra x tmagit nsen min teɛna, minzi Idir ičexmi itɣima ag imeddukar ines, Σebbas d Yeɛqub d Xwan, itaf iten rebda ssawraen x min iɛnan netnin, d manis d kkin iẓewran nsen» da nzar awar amezgaru zg uzwel n ungal «tamagit».

Iggur zgnɣ wawar, a xmi ɣa nbd a ijjn tmsrayt, ibd xs ijn uḥudri, igga ad yarzu x ixf ins g tudart s ijjn tabridt nnidn u gs itxmmimn ci attas n iwdan g wakuda, ad yarzm tamdlist, uxa ad yefṯeḥ d rebḥar n idllisn d tɣuri, ta d ijjn tnaqqit yarzzu umaru a daɣ yarzm xs titawin, zgs d ijjn tawurt n rayas aqit g ḥudri a «ur dinni min ikka, idwer ikares tawarna wami iseǧ i wawar mani i issigra memmis a. waniti, ixes ad ibedd zi tiɣri. ixes ad yarzm ci n tmedlist, ad iddar gi raǧaɣ ines jar n tiɣri d tira. ma rḥentet nni n d ɣa yawi zi tiɣri, yugi xafes. Ikfa ɣir min itwara itekk x yen iṭṭfen rḥentet nsn zi tmcunt a n tiɣri» p.29.

Maca babas  «Idir» innexdf twara wes 2, maca twarata s ijn tabridt nnidni «Idir ur ixis min ixes ad igg memmis» p :29, awrik n «Idir» xmi ɣars nxizzar mci d ci bnadm iɣra nɣ itxmmam, maca itazzir adffar n ddenya d tenɛacin waha, tmsrayt ur-das dssadf tinɛacin itagi xs, x manaya uxa ibd i mimmes deg abrid, taɣnnant n zic d tta!! twiddar tirja n ihudreyyen, uxa itɣima uḥudri u ɣars bu tirja, itɣima yarsq wawar ɣa wnni wsarn, uxa itɣima bnadm itnuɣa g tirja n ijjn nnidn, tirja nni u yaxtb ad tffɣ, ad tiri, uxa ssarsaqnt i wnni ɣa ad yasn zdat nsn!!.

Amaru ad yaqqim ad yaqqim ar ɣa daɣ icuk a ci n tmsrayn, iggur zgnɣ zi w-awrik a w-nnedn, iqqar g p:37 «Firnandu ira itraja Yail gi rqehwa n lḥafa, rqehwa ya, ur teqqim ira teǧa amezgaru ... dages ɣir imexsuten n iǧan ɛad d iḥudreyyen ... ǧeɣǧiɣen s tmusiqt n Lhib-Hub d rap d utcihcwtcu x barsa d madrid. bay bay Ḥafat, udem inem ur iqqim amuk ira iǧa».

G uzrag wes 2 zi tasna iqqar umaru: «Firnandu yuḥḥer ma ad iraja, Yail ɛad ur tusi», zi ikka itraja, igga ad yaksi ixf ins ad yugur, igga g rbar ins qa ur-ttis ci» p.38, «amuk ikkar ibedd, itwara Yail teṭṭar d x tareffadin nni timẓẓyanin ig ibdan tibḥirin n rqehwa amya d wamya», ataf u xs bu ssar actuya uraji, mri u tusi, txsiṯ s wattas x manaya ur-tjji ci ad ixayyeq xu marqiya iggan jarasn «zi ssarsqn tabḥat i wayawya, ssenta temseqsan x mani teɛder amya», ur-dn mn ɣa arnun zdat n manaya, wami ggan tabḥat i wayawya, ur dn bu afsar ktar zi manaya !!.

«Wami twwed Yail ɣar taddart, yemmas ira ɛad ur d tusi» p:41, tbd g ɣambub n yemmas d ixf ins maca a tqqim ag llif ins, texsn ayawya attas, maca maɣar asnuffara?, itarrad xafnɣ umaru «Tayri amya i teǧa nettat, Temsar ɛawd temsar, u ɛad ad temsar min tegga amya Yail, ur ǧi bu ɣir nettat weḥdes ig iggin tamsrayta a gi tudart. amuk temsar gi ict n ḥajit :ict n twara terqef tayri ict n tḥenjirt d ijj n iḥenjir, uxa igguj babas n tḥenjirt ismutti tarwa ines mani nedni ma ad issarwer iǧis zeg ʷmexsu ines ....» p:41, uxa tasnd da ci iseqsayyen, ma tugdi nniɣ zi tayri a daɣ tij a narxu ixf nna g tudart, zgnɣ teεyar mux txs, u ɣarn bu lḥeq a nbddir tudart nna?, u ɣarnɣ bu rḥeq a nxs? u ɣarnɣ bu rḥeq a nddar g tcuni, d mux nxs?.

Qa insayen i trayyan g tudart d twicca nna, ixssa a tnarz, maca ntaf wnni daɣ yudsn d nitta i danɣ yarzzun a nqqim d nekraf «wami xafes tudf yemmas tufi tt ammen, izɣar as qa iǧis safi tarri d rbar ines: tewwi tt gi tiɣri ines, tettu amcum nni n Firnandu» p:42, ungal itg ddat x ijjn uklasi n iwdan, i xzzarn tudar, axzzar d aqudad, xzzarn mn ɣa iɛmmarn jjib, x manaya regnus ihabbujn, rebda aqan a dffar, axzzar ins a mux nniɣ a tudart taqudat, ijja aydud ibd d jar u jar, amux xsn inna ijjn umrazzu, wa d aydud inuɣ u yufi ad yuɣur a dat, wara ad yadwr a dffar!!, maca abddi iggan Yail d Firnandu dgs tzmmar mɣarnt, ra d ticittn i ggin a baba tsn, ggan ad kamrn tiɣuri nsn maca u tn tmsabdn, d maca u dsn tarin ijjn tudart, mbra ma txsn s wawar nsn «maca tessigrat akides x ict n tmsrayt. Ad tt tejj ad tkemmer tiɣri. zi ssin aɣirin, ad yiri min ɣirin» p:42 , «Firnandu. waniti isniɛmir ura d netta igga s arri i yemmas gi min d as tenna. isniɛmir ixes rd yawi iǧis umsgenfu. maca εawd ra d netta inna as i yemmas ḥemri yufa iri εad yarni gi tiɣri» p:43.

Iggur zgnɣ umaru a ijjn tanfust nnidn, xmi ixs Idir d mamaṣ ad s marxn mmitsn ayur s ijjn tḥenjirt ur-tissn, maca ntta yugi x mn das nnan «Ikkar ibedd imcencar, inna asen manaya ɛemmars ad yiri. maɣar iqqim ḥed ɛad itegg tamsrrayt a? Σad iqqim ḥed itawi ijj n nedni sebra ma ad t issen? p:46. ntta ayur tudft rxadar ins ict nnidn «netta ayur ruxa indar mani indar tittawin. gi qqaɛ min isseεda, yuḥḥer ma ad iẓra tiḥenjirin, maca εemmars ma tezmar ci n icten ad as takar ur, amuk a as t tukar tenni n ɣars d itasn ɣar tmedlist» p:46, maca wami sseqsan x rwacun wayawya «teffɣd d tḥenjirt nni iǧis n Σebbas bu remwagen» p:46 maca Idir yugi yas «Idir ikkar s ubeddi ag memmis. ur ijji min ur d as inni. tamesdlist isɣa s tt. maca tamsrayt a n yarzzu ad igg twarat a, ɛemmars ad as issares rzet n ufus xafes ...» p:48. da yarzzu umari ad ssiɣ fus tmsrayt n tɣinnant mizi itg Idir, manaya ikkad zi tsekla n waydud arifi.

Imenɣiyenna i din jar n attas n rwacun d ijjeden, tejja bnadm itɣima yarzm aqemmum, amux inna «tumas hubs» (bnadm d ruhruh ag umas bnadm», ur-din ijji lehna, bnadm itmenɣa ag umas bnadm, maca ad isfaz ci zi tudart, x walu, amxubc mn wn ɣa yeqqimn ibd, amya iggan iwdan, ɣa wnni yudan g tayri d nitta i tyufan.

Tamggarut n tanfust a mix ɣa ibd tungalt a d amserni zɣi, d amserni i wnni qqarn ag ixf ines, d abddi x trazzut x ixf  d tiddt, tiddt n tmagit, tiddt n tayri, tiddt n tudart itddar waydud g ddunnita, amɛuccb i temɛuccubd ag ixf inek, maca a tedwid g jenna mbra ma texzard a dffar, a tssurfd marra isegnutn, ḥuma a t ddarεd tfuyt, ad tccaεciɛ tziri zdat ink, maca a tuɣurd x ubrid n tiddt ink, d rajjaɣ ink d mux txezzard a tudart, ad kmrɣ awar inu s ijjn wawar innṯ «jun raskn»: (tazuri tiri texna xmi ixddim u fus d uzllif d w ur marra idsn).